Ter versiering van hun huizen zie je vaak bij Indonesische mensen thuis dat zij poppen in huis hebben staan. Deze souvenirs hebben zij veelal om terug te denken aan de schaduwspellen in Indonesië.
Oorspronkelijk komt het poppenspel wajang van het eiland Java. Op dit eiland is dit een eeuwenoude vorm van verhalen vertellen. Het oudste bewijs van het spel dateert uit 840. In een inscriptie wordt verteld over een schimmenspel met poppen. De letterlijke vertaling van schaduw of schim in het Javaans is dan ook wajang.
Spelen met schaduwen
Tijdens een voorstelling wordt gebruik gemaakt van een groot scherm waarop licht wordt geprojecteerd. De poppenspeler vertelt tussendoor verhalen uit het hindoeïsme. Eén van de eerste vermeldingen over het schaduwspel komt uit een Oud-Javaans gedicht Kakawin Arjunawiwaha uit 1030. Dit is de letterlijke vertaling van dit gedicht.
Bij het wajangspel zijn er toeschouwers die wenen; ze worden verdrietig en raken van streek.
Ook al weten ze best dat het gesneden leer is dat beweegt en praat.
Zo is het ook met iemand die gehecht is aan de zintuiglijke waarnemingen.
Hij beseft niet dat ze er in wezen niet zijn, dat alle dingen illusie zijn.
Wajangvoorstellingen werden oorspronkelijk alleen bij speciale gelegenheden opgevoerd als besnijdenis, oogstfeest of bezwering tegen een epidemie. Wajang zou een zuiverende en kwaadwerende werking hebben. De religieuze betekenis van de wajang is echter tegenwoordig op de achtergrond geraakt.
Entertainer pur sang
Wajang poppenspeler oftewel dalang wordt je niet zomaar. De kunst van het wajang poppenspel gaat vaak over van vader op zoon. Wanneer de jongens een jaar of dertien zijn mogen ze meehelpen bij de voorstelling. De dochters zijn uitverkoren om de gendér te bespelen. Dit slaginstrument heeft een bepalend karakter en ondersteunt de gehele voorstelling met muziek samen met het gamelanorkest.
Tijdens een wajangvoorstelling is de dalang niet alleen bezig met de poppen. Hij is namelijk ook de spreker voor alle karakters. Een goede dalang moet dus veel accenten imiteren. Van de deftige taal van de vorsten tot het dialect van de boeren op het platteland.
De dalang is veelzijdig en heeft een zwaar beroep. Wajangvoorstellingen duren soms wel een hele nacht. In de lotushouding tikt hij onophoudelijk met zijn rechtervoet op een kecrèk (rammelaar). Hiermee stuurt hij het gamelanorkest aan. Daarnaast is hij een entertainer pur sang die goed getimede grappen moet kunnen maken.
Driedimensionale poppen
De Indonesische wajangcultuur heeft verschillende manieren ontwikkeld voor het vertellen van de volksverhalen. De meest bekende vorm van wajang is de wajang kulit. Dit zijn de platte leren geperforeerde poppen. Een ander bekende vorm is de wajang golèk. Deze houten driedimensionale poppen staan vaak thuis ter versiering. Ze zijn aangekleed en beschilderd met de mooiste kleuren.
Wajang kroetjil is minder bekend ondanks dat ze veel weg hebben van de wajang kulit poppen. Bij deze vorm wordt gebruik gemaakt van houten platte poppen. In tegenstelling tot hun platte wajang kulit broeders hebben de wajang kroetjil reliëf. De meest zeldzame vorm van wajang is wajang bèbèr. Hierbij komt geen pop aan te pas. De dalang vertelt verhalen aan de hand van schilderijen.
Wanneer de vertellingen worden opgevoerd door acteurs met maskers heet het wajang wong wat letterlijke wajangspel met mensen betekent. Ook in dit schouwspel heeft de dalang nog steeds een rol. De verteller begeleidt het gamelanorkest en met zijn zang markeert hij de overgang tussen de verschillende scènes. Een andere vorm van levend wajang is gedog. Het lijkt veel op wajang wong alleen worden bij wajag gedog geen maskers gedragen.
Heldenverhalen
Ga je naar een wajang voorstelling toe? Dan heb je grote kans dat één van de twee grootste heldendichten uit het hindoeïsme wordt verteld. Het epos van Ramayana en Mahabharata is een zeer omvangrijk religieus en filosofisch verhaal dat oorspronkelijk uit India komt. Samen vormen zij een belangrijke culturele hoeksteen van het hindoeïsme.
Mahabharata is meer dan slechts een verhaal over koningen en prinsen, heiligen en wijzen, demonen en goden. Het verhaal richt zich op het verklaren van de vier levensdoelen, plezier, rijkdom, spirituele doel en bevrijding. De kern van het verhaal gaat over de innerlijke strijd bij ieder mens die tot inzicht en wijsheid moet komen.
Heb je een andere voorstelling gezien dan die van Mahabharata dan was dat waarschijnlijk het verhaal van Ramayana. Dit is eveneens een groot heldenepos uit India. Het verhaal gaat over prins Rama die samen met Hanuman zijn vrouw Sita bevrijd uit de handen van de demon Ravana. Het is een zeer spannend verhaal waarbij je goed op moet letten aangezien er veel personages in voorkomen.
